Son yıllarda, Belarus-Türkiye ilişkileri, özellikle Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın ülkemize resmi ziyaretinden sonra önemli ve kayda değer bir yükseliş yaşamaktadır. İhracat-ithalat işlemlerinin artan cirosu ise sadece iki ülkenin pazarlarındaki mal sevkiyatıyla değil, Belarus’un Türk mallarını Avrasya Ekonomik Birliği’nin beş üyesinin pazarına ihraç etmek için mükemmel bir başlangıç noktası haline gelmesiyle de bağlantılıdır. Yetkili bir devlet politikası, öngörülebilir ve anlaşılır kurallar, ticari çıkarların göz önüne alınması, Avrasya Ekonomik Birliği pazarında faaliyet gösteren artan sayıda büyük Türk şirketinin Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Ermenistan pazarına gönderilen malların ithalatı ve gümrükte tutulması için Belarus'u kullanmasına yol açmıştır.
Beş ülke için aynı gümrük kurallarını uygulayan tek bir gümrük bölgesi varken neden acaba giderek daha fazla yabancı ortak, gümrükleme için Belarus’u seçiyor? Sonuçta, eşit normlarda, ithal edilen malların gümrük işlemlerinin nerede yapılacağı konusunda hiçbir fark olmamalıdır. Ve eğer varış ülkesi, örneğin Rusya’ysa, ithalat akışını direk oraya yönlendirmek daha mantıklı olacaktır. Bununla birlikte, iş dünyasında, hükümet organlarıyla olan ilişkilerin en önemli parametreleri, öngörülebilirlik ve planlılıktır. Ve tam da bu bakımdan Belarus, Avrasya Ekonomik Birliği'nin diğer üye ülkeleri ile karşılaştırıldığında büyük avantajlara sahiptir. Ülkemizde, gümrük organlarının ve yetkili iktisadi öperatörlerin çalışmaları açık ve net bir şekilde düzenlenmektedir. Buna ek olarak, dış ekonomik faaliyette neredeyse hiçbir siyasi risk söz konusu değildir. Son yıllarda Rusya ile Türkiye’nin arasındaki ilişkinin birkaç akut aşama yaşadığı, ticaret ve yatırımların karşılıklı olarak kısıtlandığı ve imtiyaz rejimlerinin kaldırıldığı bir sır değildir. İş akışı bazen çok ateşliydi, bazen de tüm ekonomik bağlar kesiliyordu. Ve bütün bu yıllar boyunca Belarus ile Türkiye arasındaki iş birliği, yolundan sapmadan sağlam bir şekilde devam etti, karşılıklı ticaret hacimleri büyüdü ve giderek artan sayıdaki Türk markası ve şirketi, Belarus’u Avrasya Ekonomik Birliği pazarına girmek için bir kapı olarak kullanmaya başladı. Ülkemizde, gümrük makamlarının işi, açık, sistematik ve öngörülebilir bir şekilde yapılıyor, ne yazık ki komşu ülkelerimiz hakkında bunu söyleyemiyoruz. Belarus’ta tedarikçilerin, yetkili gümrük temsilcilerinin ve devlet gümrük komitesinin arasındaki ilişkilerin düzenlenişi son derece şeffaftır. Her şeyden önce, lojistiği teşvik etmeyi amaçlayan 358 Sayılı Cumhurbaşkanlığı'nın kararnamesinin verdiği avantajlar dikkate alınmalıdır. Bu belgeye göre, Belarus'ta gümrük işlemlerinden geçmiş mallar diğer ülkelere ihraç edildiğinde KDV'den muaf tutulur. Buna ek olarak, gümrük vergilerinin oranlarını belirlemek için kullanılan sistem oldukça şeffaftır, malların gümrük değerini belirlemek için açık kriterler bulunur ve bu durum iş adamlarının gümrük işlemlerinin maliyetini net bir şekilde planlamasına ve gereksiz heyecan yaşamamalarına izin verir. Mesela, çok uzağa gitmeden Rusya’ya baktığımızda şöyle bir durum göreceğiz: Gümrük organları kendi tahminlerine dayanarak, mallarınızın serisinin ton başına, örneğin, bin ruble değil, iki bin ruble olduğunu söyleyebilir. Bu durumda da ithalatçıdan daha büyük miktarda gümrük ödemeleri için bir depozito almak isterler. Bundan sonra ithalatçı, malların gümrük değerini teyit edecek belgeleri sunmalıdır. Ama araştırma bir, iki hatta üç ay sürebilir. Ve bütün bu zaman dilimi içerisinde, ithalatçı aslında malların gümrük işlemlerinin nihai toplamını, malların nihai maliyetini bilmez, ayrıca uzun süre döner sermayenin önemli bir parçası gümrük depozito olarak doldurulmuş halde bulunur. Kendi haklılığını kanıtlamaya çalışırken Rusya'daki ithalatçılar genellikle gümrük makamlarını dava etmek zorunda kalıyor ve bu tür mahkemeler maalesef sonsuza kadar sürüyor. Yaygın olarak ‘insan faktörü’ şeklinde nitelendirilen bu durum, Rusya'nın dış ekonomik faaliyetlerini büyük ölçüde zorlaştırıyor.
Belarus bu noktada kaliteli ve açık bir pencere gibi görünüyor. Ülkede, birçok tartışmalı konu, gümrük organlarının başkanlarından randevu alınarak çözülebilir. Bu tür durumlarda iş dünyasının lehine alınan çok sayıda çözüm örneği vardır. Eğer cevap olumsuz ise, her zaman mahkemeye başvurma fırsatı vardır ve bu tür mahkeme süreçlerinin iş çıkarlarına saygı gösterilerek düzenlendiğini belirtmek isterim. Mahkeme süreçlerinin devam ettiği sırada, mahkeme kararından önce, gümrük organlarının davacıları bulup, davayı mahkemenin dışında ve davacının lehine çözmek için teklif ettiği örnekler de mevcuttur. Genel olarak, ülkemizde gümrük mevzuatıyla ilgili tüm düzenlemeler ve yönetmeliklerin kesin ve tamamen öngörülebilir bir şekilde yerine getirildiğini bir daha vurgulamak isterim. Devlet, Belarus'u aktif ve rahat bir lojistik platformu olarak tanıtmak istiyor ve bu nedenle burada gerçekleştirilen iş dalları kendini güvende hissediyor.
İşte bir örnek, Türkiye'de üretilen ve ürünlerini Rusya pazarına tedarik eden büyük bir Avrupa giyim markası, yetkili bir ekonomik operatör statüsüne sahip ve gümrük temsilcilerinin kaydına dahil olan firmamızın yardımıyla birkaç yıldır gümrük işlemlerini Belarus’ta gerçekleştiriyor. Her şey net ve plana göre ilerliyor: İspanya'daki bir depodan haftalık olarak Belarus'a teslimat yapılıp gümrük işlemleri hallediliyor ve daha sonra mallar Rusya'ya sevk ediliyor. Kanunlara göre, malların gümrüklenmesi, en geç beyannamenin sunulduğu tarihten sonraki gün içinde yapılmaktadır. Avrasya Ekonomik Birliği’nin yeni Gümrük Yasası'nın 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesiyle birlikte, tüm gümrük prosedürleri beyanname teslim edildiği tarihten itibaren en fazla 4 saat sürmelidir. Ama şimdiden Belarus'taki gümrüklerden fiilen 2-3 saat içinde geçiliyor. Buna ek olarak, yetkili bir iktisadi operatör statüsü, talep üzerine gümrük terminalinden mal almamıza ve gümrük beyannamesini ise teslim tarihinden bir sonraki ayın onuncu gününe kadar göndermemize izin verir. Böylece, yabancı ortağımız malını örneğin Rusya pazarına teslim edip, onu satarak bir gümrük temsilcisiyle ödeşme fırsatı bulur, biz ise beyannameyi bir sonraki ayda yaparak gümrük vergilerini kanunun belirlediği süre içerisinde öderiz. Bu şekilde, ithalatçı, döner sermayesini dondurarak, ön gümrük ödemelerini yapmak zorunda kalmaz.
Türkiye, ekonomik kalkınma temposu en hızlı ülkelerden biridir. Avrasya Ekonomik Birliği topraklarında Türk sermayesinin katılımıyla birçok ortak girişim başlatılmıştır. Mesela, Rusya'da sunta levhaları üretimi için büyük bir Türk fabrikası kurulmuştur. Bu fabrikada üretimde kullanılan ve Türkiye'den getirilen yapıştırıcılar, kenar bantları gibi tüm bileşenler ve malzemeler, gümrükleme işlemini Rusya'da değil, Belarus'ta görmektedir. Bu işlem, üretim sürecinde son derece önemli olan tedariklerin istikrarını ve güvenilirliğini garanti etmektedir.
Bir başka bir örnek: Rusya'daki birleşik enerji sisteminin en büyük doğal gaz boru hatlarını üreten büyük bir Türk inşaat şirketi, boru inşaatında kullanılan bütün gerekli malzemelerin tedarikini ve gümrüklenmesini Belarus üzerinden yaptırıyor. Bir süre önce, Rusya'ya petrol ve gaz ekipmanı sevkiyatı konusunda ambargo uygulanmıştı. Ancak inşaatı durdurmak imkansız, böylece de Belarus çeşitli koşullar nedeniyle gümrük işlemleri için bir platform haline geldi. Ancak, yerel lojistik, net düzen ve sistemin öngörülebilirliği, ortaklarımızı o kadar etkilemiştir ki, ambargonun kaldırılmasıyla bile platformu değiştirmemeye karar vererek tüm boru ve vanaları Belarus’taki gümrükten geçirmeye devam etmiştir.
Yeni Gümrük Yasası’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte, birkaç ay içinde, yük taşıyan kamyonların gümrük terminallerine girmesine gerek kalmayacağını belirtmek isterim. İthal edilen mallar, yetkili ekonomik operatörün deposuna doğrudan teslim edilecek ve ondan sonra Rusya veya diğer Avrasya Ekonomik Birliği üye ülkelerine sevkiyat yapılacaktır. Böylece lojistik harcamalar, araçların gümrük terminalinin alanlarında kalması için yapılacak ödemeler ve zaman kaybı önemli ölçüde azalacaktır. Buna ek olarak, yeni gümrük yasası, ‘gümrük vergilerinin ödenmesini sağlamak’ gibi bir kavramı öngörmediği için ithalatçıların prosedürlerini mali açıdan büyük ölçüde kolaylaştıracaktır.
Yeni Gümrük Yasası üzerinde uzun yıllar süren bu çalışmaların Belarus Gümrük Temsilcileri Birliği’nin aktif katılımıyla gerçekleştiğini belirtmek gurur vericidir. Gümrük işlemlerini basitleştiren ve kolaylaştıran birçok hüküm, Belaruslu uzmanlar tarafından önerilmiştir.
Vitali Sobolevski
