03.05.2019 | 11:01
1 Ocak 2018 tarihinden itibaren, Avrasya Ekonomik Birliği Gümrük Yasası (AEB Gümrük Yasası) yürürlüğe girecek ve mevcut Gümrük Yasası’nın yerini alacak. Gümrük mevzuatında yapılan tüm değişiklikler, genel ve özel olmak üzere 2 kategoriye ayrılabilir. Gümrük mevzuatındaki genel değişiklikler, gümrük düzenlemesine ilişkin genel hukuki yaklaşımları belirlemektedir. Gümrük mevzuatındaki özel değişiklikler, belirli gümrük işlemlerinin ve rejimlerinin yasal düzenlemesi ile ilgilidir.
Gümrük yasasındaki genel değişiklikler, Avrasya Ekonomik Birliği'nin tek pazarındaki gümrük prosedürlerinin ve kurallarının düzenlenmesinde AEB Gümrük Yasası’nın rolünü arttırmaktır. Dolayısıyla, AEB Gümrük Yasası’ndaki madde sayısı % 25 oranında artmıştır. Şimdi AEB Gümrük Yasası 465 madde ve 3 ek içermektedir.
AEB Gümrük Yasası’nın boyutundaki artış, bu normatif belgenin AEB topraklarındaki gümrük mevzuatının düzenlenmesinde artan rolü ile ilgilidir. Şimdi, AEB Gümrük Yasası ile gümrük hukuki ilişkilerini düzenleyen diğer düzenleyici belgeler arasında çelişkiler olması durumunda, AEB Gümrük Yasası’nın hükümleri üstün tutulacaktır.
AEB Gümrük Yasası’nın önemli bir yeniliği, AEB’de gümrük mevzuatının prensiplerinin sabitleştirilmesidir, daha önce böyle bir durum söz konusu değildi. AEB'deki gümrük düzenlemesi, AEB’nin gümrük sınırı boyunca mal taşımak isteyen kişiler için eşit haklar tanıtma prensibine, gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesinde açıklık, şeffaflık ve tutarlılık ilkesine dayanmaktadır. Bu hükümler, AEB’in piyasasındaki dış ekonomik faaliyetlerle uğraşan iş sektörünün haklarını genişletmektedir.
AEB Gümrük Yasası, gümrük hukuki ilişkilerinin düzenlenmesinde kullanılan yeni kavramlarla da tamamlanmıştır. Gümrük mevzuatına ek olarak şöyle kavramlar eklenmiştir: Su araçları, para aletleri, gümrük organlarının bilgi kaynakları, yapay adalar, ev pazarını koruma önlemleri, posta servisinin belirlenmiş operatörü, nakit para kaynakları, ön bilgi, suçlar, yapılar, tesisler, kişisel kullanım için taşıt aracı. Gümrük terminolojisi listesinin genişletilmesi, gümrük mevzuatının normlarını uygularken iş sektöründe ortaya çıkan tartışmalı ve belirsiz durumların listesini azaltacaktır.
Genel değişiklikler, Gümrük Yasası’nın yapısını da etkilemiş ve onu daha tutarlı ve anlaşılır hale getirmiştir. Örneğin, yasanın ikinci bölümüne, AEB gümrük sınırları boyunca malların taşınması ile ilgili genel hükümler eklenmiştir. Bu madde, AEB pazarındaki gümrük mevzuatının liberalleştirilmesini amaçlayan AEB ülkelerindeki gümrük düzenlemesinin genel prensiplerinin anlaşılmasını sağlar.
Gümrük mevzuatındaki özel değişiklikler, malların ithali ve ihracatı sırasında uygulanan prosedürler ve diğer gümrük işlemlerindeki yeniliklerle ilgilidir. Örneğin, AEB'in yeni Gümrük Yasası’nda, malların gümrük değerinin belirlenmediği durumların listesi genişletilecektir. Daha önce malların gümrük değeri sadece gümrük nakliyesi prosedürü sırasında belirlenmezken şimdilerde ise malların gümrük değeri, malların tahrip edilmesi durumunda, gümrük depolama prosedürleri, devlet lehine reddetme veya özel gümrük prosedürleri sırasında da tespit edilmemektedir. Anlattığımız yenilik, yukarıda belirtilen gümrük prosedürlerine dair gümrük belgelerinin işlemesiyle ilgili masraflarının azaltılmasına imkan sağlayacaktır.
Genel olarak, AEB Gümrük Yasası’nın malların gümrük değerinin tanımlanmasına ilişkin 5. bölümünde, gümrük değerinin belirlenmesi sırasında uygulanan ilkeler, prosedürler, ticaret ve gümrük makamlarının hakları ve yükümlülükleri ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Devlet, iş sektörü için malların gümrük değeri tespit edilirken kendi haklarını savunmasında daha geniş imkanlar sağlamıştır, ve bu durum AEB’nin gümrük mevzuatını daha liberal hale getirmektedir. Az önce değindiğimiz husus aslında çok önemlidir, çünkü gümrük vergisi malların gümrük değerinin miktarına bağlıdır ve böylece AEB pazarına ithal edilen malların fiyat rekabetçiliğini ve nihai maliyetini etkilemektedir. Malların gümrük değeri ne kadar az olursa, AEB topraklarında ithal edilen malların fiyatı da o kadar rekabetçi olur.
AEB Gümrük Yasası’nda "gümrük vergilerinin ve harçlarının ödenmesini sağlama" kavramına olan yaklaşım da değiştirildi. Daha önce "gümrük vergilerinin ve harçlarının ödenmesinin sağlanması" kavramı kullanılırken, şimdi ise "gümrük vergilerinin ve harçlarının ödenmesiyle ilgili yükümlülüklerin yerine getirilmesinin sağlanması" kavramı kullanılacaktır. Aslında, bu kavramların ekonomik ve yasal özü birbirine çok benzer, ancak bazı yenilikler de vardır.
İlk olarak, gümrük vergilerinin ödenmesiyle ilgili yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlayan garantilerin sunulması gerektiği vakaların listesi genişletildi. Daha önce uygulanan durumlara, gümrük beyannamesinin sunulmasından önce gerçekleşen malların serbest bırakılması ve AEB üyesi olan bir devletten diğerine deniz yolu ile veya diğer yollarla AEB üyesi olmayan devletler üzerinden gerçekleşen transit geçişler durumları eklenmiştir.
İkincisi, gümrük vergilerini ve harçlarını ödemekle yükümlü olan bir kişi artık yükümlülükleri yerine getirmenin beyan edilmiş yöntemini başka bir yöntemle değiştirme hakkına sahiptir. Üçüncüsü, AEB üye devletleri, kendi iç mevzuatları ile ortak mevcut yöntemlere ek olarak gümrük vergilerinin ve harçlarının ödenmesine ilişkin yükümlülükleri yerine getirmenin diğer yollarını da belirleyebilir. Şimdilerde ödemenin sağlanmasının para, banka garantileri, kefalet ve mülk rehini olmak üzere 4 yolu olduğunu hatırlatmak isteriz.
AEB Gümrük Yasası’nda ayrı bir bölüm, gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesinin düzenine aittir. Şu anda yasada gümrük işlemlerini yerine getirme prosedürünün daha net ve liberal bir düzene sahip olduğuna dikkat edilmelidir. Örneğin yasada, AEB pazarına malların ithalatı ve ihracatı sırasında gümrük işlemlerini yapan gümrük makamlarının yaptıkları taleplerin yalnızca haklı ve kanunen belirlenmiş şartlara dayanma zorunluğu açık bir şekilde belirtilmektedir. Buna ek olarak, gümrük makamları, ciddi olmayan yazım hataları ve dilbilgisi hataları nedeniyle belgeleri kabul etmeyi reddetme hakkına sahip değildir. Bu yenilik, gümrük operasyonlarının gerçekleştirilmesinde gereksiz biçimcilik ve bürokrasiyi azaltmaktadır.
AEB Gümrük Yasası’nda, mal gümrük beyannamesini yaptıkları durumda yetkili ekonomik operatörlerin hakları önemli bir ölçüde genişletilmiştir. Örneğin, malları beyan ederken, yetkili ekonomik operatörler, gümrük harçları, vergileri, özel, anti-damping, telafi edici vergileri ödemekle ilgili olan yükümlülüklerin yerine getirilmesi için garanti sağlamak zorunda değildir.
Buna ek olarak, malları beyan eden yetkili ekonomik operatör olduğu durumlarda, mallar, serbest dolaşıma gümrük beyannamesi sunulmadan önce çıkarılabilir. Bu durumda gümrük beyannamesinin, malların serbest bırakıldığı ayı takip eden ayın 15'inci gününe kadar sunulması gerekir. Bununla beraber, gümrük vergileri ve ithalat vergileri gümrük beyannamesi sunulmadan önce ödenmelidir.
Ayrıca, yetkili ekonomik operatörlere, kendilerine ait olan yapılarda, binalarda ve açık alanlarda malların depolanması ve gümrük denetimi yapma hakkı tanıtılmıştır. Aslında böylece devlet, malı gümrük kontrol bölgelerine yerleştirtmeden yetkili ekonomik operatörleri tarafından sahip olunan yerlerde gümrük işlemlerinin yapılmasını sağlar.
Bu yenilikler, mal beyannamesini hazırlamakta ve sunmakta hizmet veren yetkili ekonomik operatörler ile iş birliğinin ekonomik faydalarını arttırıyor. Bu durumda, malların ithalatçısı, gümrük kontrol prosedürlerini yerine getirme zamanından tasarruf ederek, gümrük vergilerinin ve ithalat vergilerinin ödenmesinde fiilen faizsiz bir gecikme alma fırsatı bulmaktadır. Bu, ithalatçının girişiminin dolaşımda olan maddi kaynaklarını önemli ölçüde muhafaza eder, malların ithalatını mali olarak daha karlı hale getirir. Tekrar edelim ki, bu durum, yalnızca malları beyan eden kişinin yetkili bir ekonomik operatör olduğunda geçerlidir.
Ayrıca AEB Gümrük Yasası’nın yapısına da değinmeliyiz. Yasada mesela, AEB topraklarında malların ithalatının genel düzenini, malların ihraç sırasını, malların depolanma sırasını, malların serbest bırakılma düzenini açıklayan ayrı bölümler vardır. Bu bölümlerde, yukarıdaki prosedürlerin yerine getirilmesi için gerekli olan belgelerin listesi detaylı ve açık bir şekilde anlatılmış ve her bir gümrük işlemi için uygulanan yöntem ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Aslında, malların gümrük işlemlerinden geçirilme prosedürünün basitleştirilmesi, gümrük belgesi alma süresinin azaltılması anlamına gelmiştir. Örneğin, 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren gümrük işlemleri için standart süre 4 saat olacak ve bu da gümrük için zaman ve finansal masrafları önemli ölçüde azaltacaktır. Gümrük beyannamesinde bilgi değişimi veya ek gümrük kontrol tedbirleri alan gümrük yetkilileri tarafından bu süre, 1 iş gününe kadar artırılabilir.
Yeni AEB Gümrük Yasası’nda, daha önce yürürlüğe girmiş 17 gümrük prosedürü muhafaza edilmiştir. Asıl yenilik, gümrük prosedürünün tamamlanması, gümrük prosedürünün durdurulması veya malların AEB topraklarının üzerinden geçmesi durumunda mallar için yeni gümrük prosedürlerini seçmek veya değiştirmek için iş sektörüne ek hakların tanıtılması olmuştur.
Yasada, malların gümrük işlemlerine girmesine ilişkin prosedürler de basitleştirilmiştir. Dolayısıyla, artık gümrük işlemlerinin seçimi üç şekilde yapılabilir. İlki, mallar için bir gümrük beyannamesi gönderilirken yapılır. İkincisi, gümrük beyannamesi hazırlanmadan önce malların serbest bırakılması ilan edildiğinde yapılır. Üçüncüsü, gümrük prosedürünün seçimi, malların liman SEB (Serbest Ekonomik Bölgesi) ya da lojistik SEB topraklarına ithal edilmesiyle yapılabilir.
Genel olarak, gümrük mevzuatının değişikliklerin çoğunun, gümrük işleminin usul ve prosedürlerinin basitleştirilmesine, iş haklarının genişletilmesine ve AEB pazarının çekiciliğinin ve gümrük uygunluğunun artırılmasına yönelik olduğu unutulmamalıdır. AEB pazarının çekiciliği ve karlılığı ise ancak iş sektörü dış ekonomik faaliyette bulunduğu zaman arttırılabilir.
